De fascinatie in het voetbal- en het damspel verklaard vanuit de paradox
van het Archetype van de kwadratuur van de cirkel.
De gegrepenheid door het voetbalspel
bij zowel spelers als publiek is alom bekend. Minder bekend is deze
gegrepenheid of fascinatie bij een bordspel zoals dammen, omdat het dammen zich
beperkt tot een veel kleiner publiek. Toch gaat het bij zowel dammen als
voetballen om dezelfde wezenlijke structuur met een diepe psychologisch
onbewuste laag waarin het Archetype van de kwadratuur van de cirkel speelt. Een
Archetype is een
aangeboren gedragspatroon dat onbewust is en dat helend of verwoestend kan
werken op de persoonlijkheid.
Oppervlakkig gezien lijken voetbal en
dammen op elkaar als je kijkt naar de rechthoekige of vierkante vorm van het
veld of het bord waarop het spel gespeeld wordt en het rond-zijn van de bal en
de stukken. Veld en bal, bord en stukken zijn qua vorm tegengesteld zoals
vierkant en cirkel tegengesteld zijn en niet tot elkaar te herleiden zijn. De exacte berekening van de oppervlakte van
een cirkel is onmogelijk. Dit is het probleem van de kwadratuur van de cirkel dat
de geleerden uit een soort gegrepenheid of fascinatie al eeuwen bezig houdt.
Deze gegrepenheid of fascinatie lijkt op die
van de oude alchemisten die van het onedele metaal lood het edele metaal goud
wilden maken, of het universele medicijn dat onsterfelijkheid schonk, het
levenselixer. Pseudo-wetenschap die tot niets leidt. Maar de fascinatie waarmee
deze pseudo-wetenschap bedreven werd is een psychologisch fenomeen dat z’n
aantrekkingskracht dankt aan onbewuste processen die zich in die fascinatie
manifesteren. Het Onbewuste produceert
als symbool onoplosbare problemen met
het doel het Bewustzijn te binden om via die weg het Bewustzijn te verruimen en
te vernieuwen.
(Als voorbeeld wijs ik hier grote wetenschappers uit de 17de
eeuw, waarvan Isaac Newton de grootste was, die bijna allemaal alchemist waren
en in de alchemie niets bereikten, maar op gebied van natuurkunde, wiskunde,
sterrenkunde de wereld een ander aanzicht gaven.)
Eenzelfde soort fascinatie door
onoplosbare problemen treffen we aan als psychologisch proces bij mensen waarvan
het bewustzijn vastgelopen is en geen oplossing kan vinden voor actuele
problemen. Fascinatie betekent hier dat die mensen vanuit een onbegrepen
innerlijke drang zich met problemen gaan bezighouden die per definitie met
rationeel denken enlogica niet opgelost kunnen worden.
Deze drang ontstaat als er een noodzaak is een
zich een nieuw aandienend probleem het hoofd te bieden en de bekende (bewuste)
methodiek van probleemoplossing niet voldoet. ( Dat is begrijpelijk omdat het
Bewustzijn alleen de oplossing kent waarvan de oplossing al bekend is.) Een
voorbeeld hiervan is de drang om de kwadratuur van de cirkel te ontdekken. Een probleem dat in letterlijke zin niets met het
werkelijke probleen te maken heeft, maar symbolisch gezien moeten worden als
een geestelijke oefening
om het Bewustzijn toegankelijk en ontvankelijk te maken voor nieuwe inzichten.
De onoplosbare zaken waarmee men zich in dit soort geestelijke oefeningen bezig
houdt zijn te beschouwen als Archetypische beelden die in het grensgebied van het
Onbewuste en het Bewuste gevormd worden om zo het Archetype van het
’onoplosbare probleem’ z’n invloed op het Bewustzijn uit te kunnen laten
oefenen. Een Archetype is een soort geestelijke hardware dat als als een soort
raamwerk vorm geeft aan het gedrag. Een
Archetype is een gedragspatroon. Maar door het geestelijke, instinctieve
en onbewuste karakter van het Archetype oefent het een fascinerende werking op
het Bewustzijn uit en produceert allerlei fantasiebeelden. De fascinatie,
vooral door het geestelijke aspect er van, kan zo sterk zijn dat het blijvend
is en de persoon er niet meer van los komt en er een soort bezetenheid in de
vorm van een obsessie ontstaat die het bewustzijn gevangen houdt in allerlei
cirkel redeneringen. De fascinatie kan ook de cirkel van de bewuste
redeneringen doorbreken en het Bewustzijn verruimen met nieuwe inzichten die in
de geproduceerde fantasiebeelden symbolisch weergegeven zijn, en zodra dat
nieuwe inzicht doorbreekt in het Bewustzijn is de fascinatie weg. Alsof er een betovering verbroken is. De
fascinatie gaat meestal zo lang door totdat dat punt van doorbreken is bereikt.
Dit is het geval bij repeterende dromen waarbij de droom jaren door kan gaan
totdat ie z’n inhoud met de bewuste instelling kan integreren. De analyse van
dromen in het psychotherapeutische proces bevordert dit. De droom is immers de
koninklijke weg naar het Onbewuste. Het Onbewuste is gewoon alles waarvan we
ons niet bewust zijn, maar in symboolvorm wel met ons meedragen. Dus het gaat
om bewustwording van dat Onbewuste. De analyse van dromen die bijna allemaal
paradoxaal zijn bevordert dat proces van bewustwording, maar ook het bezig zijn
met paradoxale zaken als een voetbalwedstrijd of een dam- of schaakpartij als
geestelijke oefening bevordert die bewustwording. Goed kijkend naar het voetbalspel of het
damspel is daar het wezenlijke kenmerk van het probleem van de kwadratuur van
de cirkel te zien. Iets ronds en onberekenbaars moet binnen een vierkant of
rechthoekig kader berekenbaar worden gemaakt. En het lukt nooit, er is altijd
een tegenkracht die het verstoort of onmogelijk maakt, en de gegrepenheid om het toch te laten lukken verklaart de
fascinatie. Deze fascinatie is er bij zowel spelers als publiek, want het
publiek speelt in wezen ook. Symbolisch gesproken gaat het bij voetbal om, om
de bal vierkant te maken, en dat gebeurt als de bal in het rechthoekige doel
verdwijnt. Voorlopig althans want als de tegenpartij weer scoort is ie weer
rond. Zo werkt het ook in het damspel waar het gaat om beheersing van de
vierkante velden en uiteindelijk het totaal van honderd velden.
Zowel bij voetbal als bij dammen, als
bij de berekening van de oppervlakte van een cirkel is er geen wiskunde waarmee
feilloos de uitkomst berekend kan worden. En dat bepaalt de fascinatie en maakt
allerlei fantasiebeelden uit het Onbewuste los, net zolang totdat de inhoud uit
het Onbewuste z’n weg naar het Bewustzijn gevonden heeft en daar een plaats
heeft gekregen.
Als therapeutisch middel en
geestelijke oefening om tot bewustwording te komen stimuleer ik het dromen maar
ook ook de verdieping in het damspel en wordt daarbij bijgestaan door een
internationaal grootmeester en veelvoudig wereldkampioen in de damsport. Het
gaat om de Archetypes van de paradoxaliteit die in het voetbal- en damspel
uitgebeeld worden. Om praktische redenen heeft het damspel de voorkeur omdat daar
de fascinatie niet zo uit de hand kan lopen als het voetbalspel (hoeveel doden
zijn daar intussen al gevallen!?) Als geestelijk medicijn heeft en Archetype heeft
immers een helend als een vernietigend aspect, net als elk medicijn dat in
bepaalde gevallen een dodelijk gif kan zijn.
Het kader waarin het spel zich
afspeelt, het speelveld en het speelbord, is een symbolische temenos. Een soort
afgebakende heilige ruimte waarbinnen het mogelijk is het Onbewuste te beleven
en zo ons Bewustzijn te verrijken.