Het Damspel als psychotherapeutisch middel
Het damspel als dynamisch paradoxaal
Archetypisch Beeld van het Bewuste en het Onbewuste.
(In de subtitel van dit artikel wordt
bewust gekozen voor een tautologische formulering om de inhoud van dit artikel
zo volledig mogelijk samen te vatten.)
He dambord is als vierkant een
kwadraat van een zijde van 10 velden. Het honderdveldenbord wordt geformuleerd
als 10 tot de macht 2. Het vierenzestigveldenbord als 8 tot de macht 2. Als
kwadraat moet het volgens de getallenleer van de oude Griek Ptyhagoras een
beeld van de ziel zijn. Anders gezegd: een beeld van de totaliteit van het
Bewuste en het Onbewuste. De schijven (stenen) op het bord vormen de inhouden
van de totale psyche.
Als vierkant is het dambord volgens de
dieptepsychologie van Jung een quaterniteit (vierheid) dat een beeld van het
Zelf is. Het metapsychologische centrum van de totale persoonlijkheid en zowel
het bewuste als het onbewuste deel daarin samenvat.
De vierkant als rechthoek met een
begrenzing in de ruimte (de rand) is een beeld van een Temenos. Een soort
sacraal gebied waarin het Bewustzijn tot ontwikkeling komt en ontwikkeld wordt.
Als vierkant met 100 of 64 gelijke
velden zonder nadere differentiëring is het dambord een beeld van een labytinth
(doolhof) waarin je de weg moet zien te vinden om niet te verdwalen en om te
komen, en is in die zin een prachtig beeld van het Onbewuste. Het vinden van de
weg uit dat labyrinth vindt plaats in het spel met de schijven. Een beeld dat
psychologisch gezien overeenkomsten heeft met de de Griekse mythe van de held
Thesus die het labyrinth van Kreta in ging om daar het monster (minotaurus) te
doden waaraan elk jaar 7 meisjes en 7 jongens als voedsel geschonken moest
worden als een soort zoenoffer.
(Zoals Freud het beeld van de Griekse
mythe van koning Oedipus gebruikte om zijn Oedipuscomplex te beschrijven, zo
gebruikte Jung andere beelden uit de Griekse mythologie om de dynamiek van het
Bewuste en het Onbewuste te beschrijven.)
Hier gaat het om het verslindende
aspect van het Onbewuste dat geen bewustwording van zijn inhouden wil toelaten.
Voor het vinden van de weg en het terugvinden daarvan in het labyrinth is een vrouwelijk
aspect van de persoonlijkheid van Thesus
nodig dat uitgebeeld wordt door Ariadne.
De draad van Ariadne die in het
damspel de speler zelf moet weven door positie in te nemen om zo te voorkomen dat zijn schijven (als symbolen
van zowel het Onbewuste als het Bewuste) verslonden worden.
Ariadne is in de mythe het
Archetypische beeld van de Anima (het onbewuste vrouwelijke aspect van de
mannelijke persoonlijkheid) dat het mannelijke Bewustzijn helpt en stuurt in de
gevaarlijke tocht door het Onbewuste en zo zorgt dat de macht van het Onbewuste
gebroken wordt door het monster te verslaan. De dam in het damspel is eigenlijk
een dame (vergelijkbaar met de dame van het schaakspel) die vergelijkbaar is
met het Archetype van de Anima. (In het Frans heet het damspel daarom “jouer
aux dames” en in het Duits “das Damenspiel”) Het woord Anima betekent ziel of
leven, omdat het zij principe is van het echte leven (het bewuste Zijn) is. Het
halen van een dam is vaak de voorbode van een gewonnen partij.
De psychologische dynamiek die Jung en Freud
in de Griekse mythen ontdekten is ook aanwezig in het damspel. Het damspel is
niet slechts een “spelletje om de tijd te verdrijven”, maar een geestelijke
oefening om het Bewustzijn te ontwikkelen. Vergelijkbare beelden komen in
beslissende dromen voor als het Bewustzijn op het punt staat een nieuwe
ontwikkeing door te maken. Die ontwikkeling is “het niet vast blijven zitten in
de tegenstellingen zoals het Bewustzijn die tot dan toe kent”, maar ze te
overstijgen naar een “niet storende dynamiek van tegenstellingen” waardoor de
tegenstelling zich oplost in een paradox.
(De ervaren tegenstelling was slechts
schijnbaar. Vervolgens ontwikkelt zich op een hoger bewustzijnsniveau een
nieuwe tegenstelling die te zijner tijd, als het nieuw-verworven Bewustzijn
uitgewerkt is, ook opgelost kan worden.)
De symboliek hiervan (de dynamiek van
de tegenstellingen) wordt uitgedrukt in het spel van de witte tegen de zwarte
schijven op het labyrinth van het dambord om zo orde te scheppen en waardoor
dat labyrinth verandert in een Temenos (bewust gebied) waarin orde heerst.
De tegenstelling van de witte en zwarte schijven wordt in het spel de dynamiek van de ontwikkeling
van het Bewustzijn waarin (uitgaande van wit) het donkere deel van de
persoonlijkheid (het onbewuste Archetype van de Schaduw) geassimileerd wordt
aan het Bewustzijn. De tegenkrachten worden functioneel en de stilstand van de
ontwikkeling van de persoonlijkheid krijgt nieuwe dynamiek en schept Nieuw
Bewustzijn.
He damspel is een machtig
therapeutisch middel.
Engel 2 mei 2017